Dikey Tarım: Geleceğin Tarım Yöntemi Neler Vadediyor?

Dikey tarım, geleceğin tarım anlayışını şekillendiren en önemli unsurlardan biri… Peki bu tarım yöntemi bizlere gerçekten neler kazandırıyor?

Dünya nüfusu her geçen gün artıyor. BM projeksiyonlarına göre, araştırmacılar dünya nüfusunun 2050 itibarıyla 10 milyara ulaşmasını bekliyor. Bununla birlikte bilim insanları, dünya nüfusunun her 10 yılda 1 milyar daha artacağı öngörüyor. Bununla beraber dünyada yaklaşık 3200 milyon hektar tarım arazisi mevcut. Uluslararası tarım örgütü FAO’ya göre son yıllarda kişi başı tarım alanı %20 oranında azalmış durumda. Peki dünya nüfusu artıyor, tarım alanları azalıyor, ne yapmak lazım? Acaba çözüm, dikey tarım mı?

Zamanla gelecek şekillenirken akıllı telefonlar gibi dikey bahçe mantığı da hayatımıza radikal bir şekilde giriyor. Gelecekte çok önemli bir rol oynayacağı aşikar. Peki çok duyduğumuz bu dikey tarım insanlar tarafından nasıl yapıyor? Ne işe yarar? Avantajları nelerdir?

Peki Tam Olarak Bu Dikey Tarım Nedir?

Dikey sistem yetiştiricilik (küresel adıyla vertical farming) tarımsal üretimin artık tarlalar ve çiftlikler yerine, kapalı ve kontrollü ortamlarda gerçekleştirildiği yenilikçi bir yöntemdir. Üreticiler daha az iş gücü ve daha az maliyetle üretim yapabilirler. Bu yöntemin en büyük getirileri su ve böcek ilacı masrafını sıfıra indirmesidir. Ayrıca tüm yıl boyu mahsul alma imkanı vardır. Bununla beraber normal tarıma göre kat kat daha az yer kaplar ve çiftlikten şehre taşımacılık gerektirmez bu yöntemi hem evlerde hem apartmanlarda, hatta kendi küçük odanızda bile uygulayabilirsiniz.

Sadece ihracat ile geçinen, tarım alanı neredeyse hiç olmayan Singapur devleti bütün sermayesini dikey tarıma yatırmış durumda. Öyle ki şehir merkezinde yemyeşil orman gibi gökdelenler görebilirsiniz. Bununla beraber yapılan araştırmalar bu tarz bina modelli tarımın %40 daha az enerji harcadığını gösteriyor. Ayrıca neredeyse normal tarımda 1000 m² alanda alınacak mahsul bu modelde 100 m² alanda üretilebiliyor.

Dikey Tarım Türleri

Şu an genel olarak kullanılan 3 tür dikey tarım yöntemi var. Bunlar aquaponik, aeroponik ve hidroponik sistemler olarak toprak kullanmadan bitki yetiştirmek için geliştirilen yenilikçi yöntemlerdir.

• Hidroponik Sistem: Bitkiler su bazlı bir besin çözeltisi içinde yetiştirilir. Toprak yerine besinleri doğrudan su yoluyla alırlar. En yaygın kullanılan dikey tarım yöntemidir.
• Aeroponik Sistem: Bitkiler, kökleri havada asılı olacak şekilde yetiştirilir ve besinler ince su buharı şeklinde püskürtülerek verilir. Su kullanımı en az olan yöntemdir ve hidroponik sistemden sonra en çok tercih edilen topraksız tarım yöntemidir.
• Akuaponik Sistem: Hidroponik tarımı, balık yetiştiriciliği (akuakültür) ile birleştiren değişik bir sistemdir. Balıkların atıkları bitkiler için besin kaynağı olurken, bitkiler de suyu temizleyerek balıklar için sağlıklı bir ortam oluşturur. Ülkemizde çok tercih edilen bir yöntem değildir. Buna ek olarak ördekler ile pirinç yetiştirme gibi farklı akuaponik sistemlerde mevcuttur.

Topraksız Tarım ve Gıda Endüstrisinin Geleceği

Bu tesisler normal tarımda kullanılan suyun sadece %5 kadarına ihtiyaç duyuyor. O da yağmur sularından elde edilebiliyor ayrıca tesisin güneş panelleriyle donatıldığını düşünürsek, böylece üretim maliyeti neredeyse sıfıra indirgemiş olacaksınız.

Bilindiği gibi güneş enerjisi tüm renkleri barındırıyor yalnız yıllar içerisinde bilim adamları araştırmaları sonucu tarım ürünlerinin yalnız mavi ve kırmızı ışığa ihtiyaç duyduğu tespit ettiler. Yani kapalı bir alanda sadece bu iki ışığın sağlanmasıyla her türlü ürünü üretebilirsiniz.

Topraksız tarımın geleneksel tarıma göre faydalarını aşağıda liste halinde sıralayabiliriz.

Dikey Tarım Avantajları;

• Daha az yer kaplar. Yetiştiriciler 1/10 oranında daha az alanda aynı miktar mahsulü yetiştirebiliyor.
• Çok daha az suya ihtiyacı vardır. Neredeyse %95 oranında daha az su ile aynı oranda ürün yetişmesine imkan tanır.
• Aynı şekilde toprak ve gübre ihtiyacı da ortadan kalkar. Sıfıra yakın bir oranda toprak kullanımı ile dikey tarım yapabilirsiniz.
• Çiftçiler hormon kullanmaya ihtiyaç duymadan organik ürünlere yer verebilirler. Bu da daha düşük maliyetle daha yüksek verim demektir.
• Benzer şekilde yetiştiriciler tarımsal ilaç kullanmaya ve sterilizasyona neredeyse sıfır ihtiyaç duyar.
• Klasik tarıma göre verimliliği daha yüksektir.
• İşçilik ve makine masrafları ciddi oranda azdır.
• Şehir merkezlerinde üretime müsaittir. Böylece şehir ekosistemine fayda sağlanırken (temiz hava gibi) kırsaldan şehirlere nakliye masrafları ortadan kalkmış olur.
• Mevsimden bağımsız yıl boyunca mahsul almak mümkündür.
• Sistem içerisinde yabancı ot sorunu yoktur. Sistemde toprak olmadığı için zararlı otları yer verilmemektedir.
• Ürünlerde kanserojen nitrat birikimi olmaz.
• Sulama makineler tarafından otomatik yapılacağı için su stresi yada kuraklık gibi sorunlar ortadan kalkar.
• Hasat alma işlemi çok kolaydır. Klasik tarıma göre %90 hasat kolaylığı sağlar.

Yukarıda sıraladığımız avantajlara ek olarak dikey tarımın kısaca dezavantajlarından da bahsedelim.

Dikey Tarım’ın Dezavantajları;

• Kurulum maliyetleri çok yüksektir. Aynı mahsul baz alındığında klasik tarıma nazaran 5-10 kat daha maliyetli bir kuruluma ihtiyaç vardır.
• Elektrik giderleri yüksektir. Yetiştirilen bitkilerin sürekli yapay bir ışık altında yetiştirileceğinden dolayı, yüksek elektrik maliyetleri göze alınmalıdır.
• Üretim skalası çok sınırlıdır. Geliştirilen dikey üretim teknikleriyle şimdilik sadece biraz sonra sıralayacağımız spesifik ürünler üretilebilmektedir.
• Dikey üretim doğal ekosistemden kopuktur. Dikey tarım toprak mikroorganizmalarının sağladığı doğal besin döngüsü ve biyoçeşitlilikten mahrumdur. Bu organik ürün sevdalıları için kabul edilemez bir durum içerir.
• Dikey yetiştiricilik teknik sistemlere bağlıdır. Elektrik ve su kesintileri ve havalandırma problemleri gibi sorunlar üretimi durdurur. Geleneksel tarımda bazı doğal iyileşme süreçleri varken, dikey tarımda teknik bir aksaklık doğrudan üretimin aksamasına yol açar.
• Üretilen gıdaların besin değerleri tartışmalıdır. Ürünler mikroorganizma ve gübre bakımından zengin topraklarda yetişmediği için besleyicilikleri geleneksel tarıma göre aşağı seviyede kalacaktır.

Topraksız Tarımda Yetiştirilebilecek Bitkiler

Artan teknoloji ve deneyimle ileride hemen hemen tüm ürünleri yetiştirilebileceğini öngörsek te şimdilik aşağıda sıralayacağımız ürünler popülerlik göstermektedir;

• Yeşillikler: Dikey tarım yaparak hemen hemen her türlü yeşilliği kapalı ortamda yetiştirebilirsiniz. Özellikle marul, ıspanak, roka ve pazı gibi yeşillikler hızlı büyürler. Bu dikey yetiştiricilik için verimli bir etkendir.
• Çilek türleri: Dikey çiftçilik çilek ve türevleri için biçilmiş kaftandır. Özellikle kolay hasat edilmesi çilek üretimini cazip kılıyor.
• Turpgiller: Turp, lahana, brokoli ve şalgam gibi gıdalar izotiyosiyanat açısından zengin oldukları için yapay tarıma elverişli davranıyorlar.
• Mikro yeşillikler (microgreens): Mikro yeşillikler, bazı sebzelerin birkaç günlük büyümesiyle oluşan mini otlardır. Tohumdan hemen sonra hasat edilen bu bitkiler yüksek besin oranı içerirler. Dikey tarım, bu bitkilerin seri üretimi için idealdir.
• Aromatik otlar: Nane, fesleğen, kekik, maydanoz gibi yeşillikler, dikey tarım sistemleri kullanarak yetiştirmek oldukça kolaydır.
• Şifalı bitkiler: Biberiye, lavanta, adaçayı gibi şifalı bitkiler eşsiz aromalı çaylarıyla bilinirler. Ayrıca bu bitkilerin doğal uçucu yağlarını bilim insanları ilaç veya kozmetik endüstrisinde kullanmaktadır.

Şimdi de dikey tarımın geleneksel tarımla iç içe yapıldığı takdirde ne gibi faydaları olabileceğini irdeleyelim.

Dikey Tarımın Geleneksel Tarıma Katkısı

Dikey tarım, özellikle şehir merkezlerinde marul, ıspanak, fesleğen, çilek gibi hızlı büyüyen bitkilerin üretimi için kullanılmaktadır. Böylece tüketiciler taze sebzeye ve otlara daha hızlı ulaşabilirken, geleneksel tarım ise büyük ölçekli tahıl ve meyve üretimine odaklanabilir. Böylece çiftçiler boşalacak alanlarda daha fazla ürün üretimi yapabilirler.

Geleneksel tarım mevsim koşullarına bağlıdır, ancak dikey tarım tüm yıl boyunca üretim yapar. Örneğin, kış aylarında sebze üretimi zor olduğu için dikey tarım mevsim boşluklarını kapatır.

Topraksız tarım hibrit tarım alanlarında da kullanılır. Yani çiftçiler geleneksel tarımda açık arazide yetiştirdikleri bitkilerin fidelerini önce dikey tarım sistemlerinde büyütüp, sonra tarlalara dikebilirler. Aynı şekilde dikey tarım seralarla birleştirilerek su tüketimi düşürülebilir ve güneş enerjisi daha verimli kullanılabilir.

Hibrit tarımın bir diğer getirisi de olağan üstü durumlarda karşımıza çıkmaktadır. İklim değişikliği ve kuraklık gibi risklere karşı çiftçiler dayanıklığı artırmak için dikey tarım yöntemlerini bir güvenlik ağı olarak kullanabilirler. Aynı şekilde küresel gıda krizi gibi durumlarda hızlı gıda tedariki sağlanabilir.

Evde Dikey Tarım Nasıl Yapılır?

Evde dikey tarım çok ta ulaşılması uzak bir şey değil. Evinizin içinde, balkonunuzda ve bahçenizde bile gerekli dikey tarım aparatı temin edilerek bu işle hobi olarak uğraşabilirsiniz. Dikey sistem yetiştiricilik hem düşük maliyetli hem de çok zaman harcanması gerekmediği için ev hanımlarının yeni favorisi.

Evde dikey tarım yapmak için öncelikle bir topraksız tarım seti temin etmeniz gerekir. Bu set genelde ‘tower farm’ olarak ta bilinir ve birkaç boru timsali aparat, torf ve tohumlardan oluşur. Aslında uygun borular ve birazcık beceri ile kendiniz de kişiselleştirilmiş bir dikey sistem kurabilirsiniz.

Sonuç olarak, dikey tarım geleneksel tarımın yerini almak yerine onu tamamlayıcı bir sistem olarak görülmelidir. Artan nüfus ve azalan tarım arazileri göz önünde bulundurulursa, üreticiler dikey tarımın geleceğin sürdürülebilir gıda üretiminde önemli bir rol oynayacağını öngörmektedir. Ancak, yüksek maliyet ve sınırlı ürün yelpazesi gibi dezavantajlara dikkat etmek ve bu konularda inovasyon çalışmalarını desteklemek gerekmektedir. Siz de evinizde kendi elinizle organik gıdalar yetiştirmek istemez miydiniz? Lütfen yorumlarda belirtin.

Dikey Tarım ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Kısaca dikey tarım nedir?

Toprak yerine su ve besin çözeltileri kullanarak kapalı ortamlarda bitki yetiştirme yöntemidir. Az yer kaplar, yıl boyu üretim sağlar.

Dikey tarımın en büyük avantajı nedir?

Çok az su kullanımı ve sınırlı alanlarda yüksek verim elde edilmesidir. Ayrıca ilaçsız ve hormonsuz üretim mümkündür.

Hangi topraksız tarım türleri vardır?

Hidroponik, aeroponik ve akuaponik olmak üzere üç ana tür vardır. Hepsi topraksız tarım teknikleridir.

Evde topraksız tarım yapmak mümkün mü?

Evet, özel setlerle veya kendi sisteminizi kurarak evde marul, nane gibi yeşillikler kolayca yetiştirilebilir.